Wat is cultuur?
De mens is een groepsdier en zijn of haar individuele gedrag hangt sterk af van andere mensen in zijn of haar directe omgeving, waar hij/zij mee te maken heeft. Dit ‘tot stand komen’ van gedrag is overigens voor de meesten onder ons een onbewust (groeps)proces. Tijdens een nominaal verlopend ‘groepsproces’ ontwikkelt de groep zich van ‘ieder voor zich’ naar vertrouwen in elkaar en dienstbaarheid vanuit het hart waarbij mensen uiteindelijk verantwoordelijkheid nemen in het belang van de groepsdoelen.
Faciliteer je het groepsproces onvoldoende of is de leidinggevende zich onbewust van zijn/haar gedrag op de groep, dan stagneert het groepsproces. De patronen en waarden horend bij deze zogenaamde groepsfase is wat je de ‘cultuur’ noemt. Meestal zie je dat de meeste groepen in een organisatie in een zelfde groepsfase (lees: groepscultuur) blijven ‘vastzitten’. Je spreekt dan van organisatiecultuur.
Cultuurverandering
Het zit in de natuur van de mens om dienstbaar naar anderen te zijn en om zichzelf nuttig te maken. Echter, voordat mensen in die ‘staat’ komen, moeten eerst een aantal individuele behoeftes worden vervuld. Zo wil de mens in een groep zich eerst geaccepteerd en erkent voelen als mens. Er moet een zekere (sociale) veiligheid bestaan en hij/zij moet zich zeker genoeg voelen om met zijn eigenheid in contact te komen en deze tonen aan anderen.
(Groeps)cultuur is dan ook relatief makkelijk te veranderen als je deze onderliggende behoeftes en de daarbij horende typische gedragspatronen kent. Je gaat dan om met deze patronen in plaats van met de gespreksinhoud.
Daarmee komt cultuurverandering in een ander perspectief te staan. In plaats van dat jij als leidinggevenden ‘hard’ moet werken om cultuur en gedrag te veranderen, is het een kwestie van ruimte creëren voor de groep(en) opdat zij zelf zich ontwikkelen in de natuurlijke stroom van het groepsproces.
Mensen die in de groepen zitten hoeven niet te weten wat de cultuur is waar zij in zitten. Je hoeft ze alleen te begeleiden in het ‘verder’ komen met elkaar. Het willen snappen en begrijpen van alles, en dus ook cultuur, is een (cultuur)fase an sich in het natuurlijke groepsproces. Het analyseren van cultuur is daarmee vaak een versteviging van de bestaande cultuur.
Rol leidinggevenden / begeleiders
Je zou kunnen zeggen dat in elke ‘fase’ van het groepsproces de groepsleden een ‘bepaald deel’ van hun hersenen sterker gebruiken. Dit deel van de hersenen ‘bepaalt’ op welke manier eenieder reageert op de omgeving (gespreksinhoud en elkaar). In een beginnende groep wordt bijvoorbeeld het vechten/vluchten deel aangesproken. Sommige proberen hun normen op de groep op te leggen (vechten) anderen gedragen zich sociaal wenselijk om niet buiten de boot te vallen (vluchten of steunzoeken). Echter, eenieder is op zijn of haar manier bezig met geaccepteerd te worden. In gedrag zie je dat groepsleden zich afzetten tegen zowat alles, of dat men zich extreem sociaal wenselijk gedraagt (‘ja zeggen’ maar uit het zicht ‘nee doen’).
Je kunt groepsprocessen alleen dan faciliteren als je je bewust bent van deze automatische patronen. Aangezien je als leidinggevende of begeleider onderdeel uitmaakt van de groep worden deze patronen ook in jou geactiveerd. Om groepen te begeleiden naar een andere ‘cultuur’ is het van belang dat:
- Jij je bewust bent van de in jouw aangeraakte patronen en ze zelf niet gaat neerzetten. Voorbeeld van hetzelfde type gedrag neerzetten: als de groep in weerstand zit tegen een verandering en jij hebt, als je eerlijk naar jezelf kijkt, weerstand tegen dit gedrag. Je vind eigenlijk dat mensen hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Dan zet je hetzelfde patroon neer als de groep, namelijk je afzetten tegen. Hiermee versterk je de fase/cultuur waarin de groep verkeert
- Je ‘omgaat’ met de onderliggende behoeftes van de mensen in de fase waarin de groep verkeert.
- Je het gedrag (en patronen) laat zien van waar je wilt dat de groep naar toe gaat. Dit is uiteraard iets anders dan te praten over het gewenste gedrag.
Meer weten over groepsprocessen, cultuurverandering en leiderschapsontwikkeling vind je in het boek Passie in Bedrijf. De weg ernaartoe.
Gratis Boek