10 jaar lang heb ik vanaf 1998 zelfsturing ingevoerd bij organisaties in vrijwel alle branches. Helaas destijds zonder de kennis en vaardigheden die ik vandaag de dag bezit. De woorden ‘ingevoerd’ en ‘helaas’ horen bij elkaar. Dat zit m in de paradox van zelfsturing invoeren; jij moet van iemand anders zelf sturen. Dan begin je eigenlijk al met 10 – 0 achterstand. Deze paradox is tevens de voeding voor talloze ‘changemanagement theoriën’. Deze moeten jou helpen de achterstand om te buigen en de weerstand te overbruggen door bijvoorbeeld mensen inspraak te geven of de verandering begrijpelijk te maken. Waarom eerst op achterstand komen als je ook direct aan een voorsprong kunt gaan werken? Hieronder geef ik een aantal aandachtspunten hoe je op voorsprong raakt.
1. Aansluiten
Aansluiten betekent dat je start met wat er nu in groep of team leeft. Veel groepen zitten vast in ‘de kat uit de boom kijken’. Mensen zijn bang om hun nek uit te steken en bang iets te doen waarvan ze de gevolgen voor hun positie in de groep / positie t.o.v. de leidinggevende niet overzien. Vaak heerst er een bepaalde mate van sociale onveiligheid. Er zijn dan veel zaken die niet met de gehele groep inclusief leidinggevende worden gedeeld. De eerste stap is dan ook alles wat niet gedeeld wordt, maar wel tussen mensen instaat, in alle openheid te bespreken. Tips en trics beschrijf ik in de blog ‘Creëer openheid in je team‘.
2. Zelfsturing is natuurlijk
Zelfsturing is een natuurlijk gegeven in elke groep. Zelfsturing impliceert dat mensen zelf initiatief nemen, elkaar aanspreken, zelf zaken gaan regelen enzovoorts. Het zijn zaken die veel mensen thuis ook gewoon doen. Het grote verschil is dat je thuis, meestal, niet bang hoeft te zijn om de groep / goedkeuring van een leidinggevende te verliezen als het mis gaat. In plaats van dat je zelfsturing naar een groep moet brengen (overtuigen etc), kun je beter je aandacht richten op weghalen wat het tegenhoudt; sociale onveiligheid. En als die sociale onveiligheid langzaam weggaat, kun je je gaan richten op dat wat de groep gezamenlijk heeft en ieder persoonlijke doelen ‘hoe bij te dragen’ laten formuleren. (zie blog ‘Persoonlijke doelen opstellen in teams‘)
3. Leren én presteren
Gevoelde gezamenlijkheid leidt vervolgens tot ‘botsingen’ tussen mensen hoe je het best de doelen kunt behalen. Zelfsturing beklijft als mensen meer verantwoordelijkheid en regie gaan nemen voor hun eigen reflexen en automatismen. In plaats van dat alleen anderen hun gedrag moeten aanpassen. Het uitgangspunt hierbij is dat je je alleen kunt irriteren of storen aan zaken waar je in jezelf niet vrij mee kunt omgaan. Het inzien van deze eigen beperkingen zijn injecties voor je persoonlijke groei (leren) en voor het waarderen en inzetten van de kwaliteiten van anderen (presteren).
4. Van leidinggevende naar natuurlijk leider van de groep
Zelfsturing is een meer menselijk dan een organisatorisch inhoudelijk proces. Het vraagt om een klimaat waar je kwetsbaar en nieuwsgierig kunt zijn naar jezelf. Het vraagt om persoonlijke bewustwording. Een groep kan niet verder zijn dan dat de leidinggevende hierin is. De leidinggevende is immers een bijzonder ‘groepslid’. Zij of hij heeft ook de formele zeggenschap. En als hij/zij daarbij een onbewuste volger is van zijn/haar eigen emoties en gedrag, kan zij/hij onmogelijk een groep leiden. Onbewust handelen roept haar gelijke in de ander op. De leider van de groep is diegene die het meest gevorderd is in het ontwikkelen van persoonlijk leiderschap. In organisaties is het wel zo handig als dit ook de leidinggevende is*.
*In teams zonder leidinggevende, zoals bij bijvoorbeeld Buurtzorg Nederland, komt de natuurlijk leider uit de groep naar voren. De bovenstaande aandachtspunten beschrijven de transitie naar natuurlijke zelfsturing in organisaties met leidinggevenden. Verder geldt dat de interne of externe begeleider ook op haar/zijn beurt weer verder moet zijn als mens dan de leidinggevende en/of teamleden om het proces naar natuurlijke zelfsturing te begeleiden.
(Meer informatie over persoonlijke leiderschapsontwikkeling in relatie tot natuurlijke zelfsturing is te vinden in mijn boek ‘Passie in Bedrijf. De weg ernaartoe.’)